Otizm ve Tekrarlayan Davranışları Anlamak
Otizm ve Tekrarlayan Davranışları Anlamak
Otizm için sosyal etkileşim ve iletişim sorunları kadar önemli olan ve geçtiğimiz yüzyılda daha da önem kazanan otizmin temel belirtilerinden biri yinelenen ilgi ve davranışlardır. Tüm çocukların özellikle vazgeçemediği oyuncakları, keyif aldığı aktivite alanları ve ilgi duydukları konuları varken otizmli çocuklar ve gençler için bu ilgi alanlarının tipik gelişim gösteren çocuklara göre daha yoğun ve odaklı olduğu görülür. Ayrıca kendi bedenini uyarıcı olarak nitelendirebileceğimiz tekrar edici davranışlar vücudun bir parçası veya tamamıyla ilgili olduğu gibi bir nesneyle de ilgili olabilir. Bu davranışlar otizmli bireylerde farklı kombinasyonlarda ve farklı şiddet seviyeleriyle karşımıza çıkar.
Otizmli çocuklarda sıklıkla görülebilen davranışlara bazı örnekler verelim:
- Başka konuları dışlayarak sürekli olarak aşırı ilgi duydukları konular hakkında konuşmak, okumak vb. isteme ve bu konular hakkında çok ince ayrıntıları hatırlama (örneğin, tren veya uçaklar hakkında her şeyi bilme ihtiyacı hissetmek, aynı şarkıyı tekrar tekrar dinlemek vb.)
- Rutinlere aşırı bağlılık (örneğin, ev içinde belli etkinlikleri hep aynı sırayla yapma veya eve giderken hep aynı yolu kullanma isteği)
- Görsel uyaran içeren takıntılı davranışlar (örneğin; araba tekerlerini sürekli olarak çevirme, yanıp sönen ışığı uzun süre izleme, düzenli olarak bir nesneye göz ucuyla bakmaya çalışmak)
- Yinelenen davranışlar (örneğin, kendi yerinde sallanma, el çırpma, parmak titretme, ritmik hareketlerle vücuda vurma vb. davranışlar)
- Tekrarlanan seslendirmeler (belli sesleri veya cümleleri tekrarlamak; bir reklamdan veya filmden duyulan konuşmalar olabilir)
Bu davranışların çeşitli amaçlara hizmet ettiği düşünülmektedir
Bahsettiğimiz takıntı ve tekrarlayan davranışlardan bazılarını fark etmek pek de kolay değilken, bazıları sosyal açıdan uygunsuz veya etrafına ve kendine zarar verici olabilir. Bu davranışların ortak noktası ise içinde barındırdığı “aynılık” tır. Otizmli bireyler için bu davranışların kaygıyı azaltma ve kişiyi sakinleştirme, kendi bedenlerinin farkındalığını kazanma, duyuları harekete geçirme veya aşırı duyusal yük ile başa çıkma gibi rolleri vardır. Hatta araştırmalar bu davranışların otizmli bireyler tarafından kullanılan yararlı başa çıkma mekanizmaları olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu davranışlar sayesinde otizmli bireylerin kendi zihinsel ve duygusal durumlarını etraflarına bildirdikleri düşünülmektedir.
Bu konuda neler yapabiliriz?
Rutinler veya takıntılı davranışlar bireye fiziksel bir zarar veriyor mu, bireyde kaygıya mı sebep oluyor veya okuldaki katılımını negatif etkiliyor mu? Böyle bir etkisi yoksa müdahale etmek gerekmeyebilirken, duruma göre davranışı dönüştürmek veya durdurmak gerekebilir. Karar vermeden önce ilk olarak davranışın birey için olan işlevini anlamak gerekir. Örneğin kaygıyı azaltıyorsa ancak sınıf ortamı için uygunsuz sayılacak bir davranışsa, kaygıyı azaltmanın yolları araştırılabilir veya stresi azaltan ancak daha kabul edilebilir bir davranış önerilebilir.
Çevreyi değiştirmek ve dış dünyayı yapılandırmak, bu sayede stres oluşturacak faktörleri düzenlemek önemlidir. Takip etmeleri gereken rutinler için görsel şablonlar yaratmak, zaman kavramını anlamalarına yardımcı olduğu gibi onlar için beklemeyi kolaylaştırır.
Zaman ve mekan konusunda sınırlandırmalar yapmak ve aşamalı olarak limitler getirmek bir diğer yardımcı faktördür. İstenilen davranışı ertelemek, yalnız olduğu zamanlarda veya sınırlandırılmış yerlerde yapmak için stratejiler geliştirilebilir.
Hazırlayan: Uzm. Psk. Nesya ALEVİ
Kaynakça:
American Psychiatric Association. (2020, December 07). Understanding Stimming: Repetitive Behaviors with a Purpose. Retrieved from https://www.psychiatry.org/news-room/apa-blogs/understand-stimming-repetitive-behaviors-purpose
Deweerdt, S. (2020, January 31). Repetitive behaviors and ‘stimming’ in autism, explained. Retrieved from https://www.spectrumnews.org/news/repetitive-behaviors-and-stimming-in-autism-explained/
The Wright initiative. What is stimming behavior. Retrieved from https://thewrightinitiative.com/misc/what-is-stimming-behavior.html